14 december 2014, Met dialect op de koffie.

Zondagmorgen 14 december kon veurzitter Diana Abbink op de mooi versierde “Daele” van “Erve Kots” in Leevelde roem 140 belangstellenden welkom heten.
Ze wazzen ekommene um naor de  verhalenvertellers van het programma “Met dialect op de koffie” te luusteren.
Véúr de pauze kreeg Riek Beskers oet Wenters de zale stille met ’n sfeervol verhaal ovver ne jonge met ne verstandelijke beparking, náó de pauze vertellen Gerard Uwland oet Raotum dree korte, herkenbaore karstverhalen.
Pastoor Casper Pikkemaat oet Vraogender sloot ’n morgen af met ne vertelling ovver Johannes de Doper, den  (volgens hem) ’n betken “ne amparten” was.
Casper Pikkemaat von, dat ’t dialect zich good lenen umme “de bosschop van de kommende feestdage” an mekare wieter te vertellen.

Hier het verhaal van Riek.

't Echte Karstlech

De zunne steet heel lege in 't westen en de schemme van den vrachtauto sprunk spöls ovver den barm en deur den graven hen, met den auto mét. Net of den groten wagen em achter zik an metslöppet en soms veur zik oet jäg. Iederbods bi-j ne boom grip de schemme zik an den stam. 't Is net of ze teggenspraddeket umme neet wieter te hovene. Teggen de witte barkenstämmekes langes den wal lieket dat op een spel tussen den wagen en de schemme en 't is een mooi gezichte. En Henk, den chauffeur van den vrachtauto, geniet't d'rvan.

As kleinen jonge hef e daor vake naor zitten kieken, zik veur-esteld boo at 't zol wezzen at heezélf in zonne gróten auto zat, héél hoge achter 'n groot stuur en dan hàrd jagen... En altied zol e de schemmen veur zik oetjagen! Daorumme wis e ok héél zeker dat e later, at e groot was, vrachtwagenchauffeur wol worden. Chauffeur in den allergrötsten vrachtauto en dan naor alle vrömde lande veurn, wiet weg. Ovveral wis e de weg, hee hoven neet te vraogene. Eengaal genk e verdan, dag én nach!

En zo is 't ok egaone. Doo 't e van schole kwam, kon e metene beginnen bi-j een groot transportbedrief. Eerste as hulpjen, metveurn as bi-jrieder.
Maor doo ‘t e alle papeern hadde dee d'r neudig wazzen, mocht e zelf veurn, ók naor 't boetenland. Doo genk d'r met ém ne jonge met, den 't vak nog mos leern.
Onderweg vertellen hee den dan waor at e ovveral al e-wes was en wat e alle-maole belaevet hadde op ziene grote reizen. Dan genk de tied gäwwer en ongemarkt was i-j waor a-j wezzen mosten.
Maor vanaovend is e allenig. ’t Is maor ne kleine vrach dee ’t e hef en hee kan d’r veur d’n donkern wal haoste waer wezzen. De andere, jongere chauffeurs heb dissen middag vri-jaf e-nommene, dee wilt op kars-aovend vroo klaor wezzen umme bi-jtieds in hoes te wezzene, bi-j vrouwe en kindere. Em kan 't neet zovölle schellen. Héé hef veur vanaovend niks bezunders veur. Karsaovend en ok 't karsfees, zeg em neet zovölle. Hee zal altied vroo genog in hoes wezzen, d'r wöcht em gin mense. Misschien hef de televisie nog wat bezunders. En de kranten van de hele waeke ligget d'r ok nog allemaole. Met 'n köpken koffie of een glas bier naost zik, zal e den aovend wal deur-kommen. En de karsdage...., och, dat zuut e dan nog wal. `t Bunt neet de dage waor 't e 't meeste nao oetkik..... neet meer! Ok in zien laeven is de heldere zunne weg en is d'r schemme ekommene... en dee kan e neet wegjagen... Ok neet met ’t lech van grote koplampen en al helemaol neet met dat domme, kleine karsbeumken in den auto van d’n collega…

Ovver dat karsbeumken heb ze nog duftig waorde ehad vanmiddag. “Karslech”, hadde ezeg teggen den collega waor at e den auto van zol gebroeken. “Karslech? Laot mi-j toch neet lachen, wat stelt dat dan veur? Is dat ánder lech as gewoon? I-j heb an ne zaklampe nog meer as an zo’n prutsdinge!”
Maor d’n collega hadde em probeern dudelijk te makene, dat hee ’t zag as ‘n symbool veur ’t grote Lech dat met Karsmissen was ekommene, een lech dat völle meer beteken in een mensenlaeven.
Henk hadde d’r luk schamper umme elachet en zik ummedraejd ummme weg te gaone, maor den collega hadde em nao eropenene: “Ik hoppe, da-j dat zelf nog es belaeven mögget!”
Henk hadde niks meer ezeg en was egaone.

En no is e op d’n terugweg. Ziene vrach hef e af-elevverd, dat genk gauw genog. Dat aflaan van zo'n paar meubels en wat klein grei is joh ok de mui-jte neet weerd. Hee hef nog tied genog umme effen langes de kante van de weg bi-j een café an te gaone veur een köpken koffie.

Ondertussen is 't er em wál duuster ovver e-wordene, maor dat mek niks. Grote koplampen op den auto wiezet em de weg wal. 't Kleine verlechte karsbeumken op 't dashbaord in de cabine steet met een paar kleine gekleurde lämpkes luk veur zik hen te schienene. De kleine lämpkes bewaeget met de hobbels in de weg mét.
De spölse schemme van de zunne op den hen-weg, is vertrokkene. 't Bunt allene af en too nog scharpe, zworte strepen, dee zik lank oet-rekket at e onder ne eenzame lanteerne hen veurt. Hee wéét van dat spel van lech en schemme waor 't e as kind zo van onderste-bovven ewes is.
Lech en schemme heurt bi-j mekare. Dat wet e nóó, dat kan e noo, as volwassene oetleggen: At d'r gin lech is, gin zunne of desnoods ne straotlanteerne, dan is t'r ok ginne schemme. En dan kan 't soms duuster wezzen, héél duuster weet e!

Bi-j 't eerste café dat e zuut, dreej-t e van de weg af,  't parkeerterrein op. Hee kent disse gelaegenheid  good, 't is een chauffeurscafee waor altied wal vrachtwagens veur staot.
Maor noo is de parkeerplase helemaol läög. In énen ruk dree-jt e rond op de läöge parkeerplase en zettet d'n wagen waer met de veurkante naor de straote. Dan kan e straks zó wegveurn. Hee deut den wagen neet ens op slot en 't verlechte karsbeumken op 't dashbaord in de cabine löt e ok maor an.

Binnen in de gelagkamer is 't stille en luk schemmerig duuster, neet gezellig. Hee vrög ne komme koffie en raekent metene af. Misschien kan e toch maor baeter op hoes an gaon. Hee drunk de koffie staondebeens op an den tap en löp waer trugge naor zien'n wagen.

Net, at e wegveurn wil, kump d'r opins ne stemme oet d'n halfduustern naost em: "Bun i-j den karstman?"  
Veur at e van den eersten schrik bekommene is, vrög dezelfde stemme alwaer: "En waor gao we noo hen??"  
Hoowal at e neet bange is oet-evollene, wet e toch effen neet hoo of e 't hef. 't Is de stemme van ne volwassen keerl zo te heurne, maor 't bunt zukke wonderlijke, haoste kinderlijke vraogen...

Hee deut 't lech binnen an. In den andern uutersten hook zit ne jongen kaerl den em met grote ogen ankik. Effen kump d'r wat van twiefel en ok luk teleurstellinge in de stemme van den knul, den luk bange vrög: "Bun i-j neet d'n karstman?"
Henk begrip at e noo wat doon en veuralle wat zéggen mot, maor wàt?  Veur at e daor good ovver hef naodenken können, vertelt den jonge zelf al wieter: "Juf Elly hef ezeg, dat den karstman altied in de slee rondgeet! Ne mooi versierde slee met een rendier d'rveur. En daor steet altied ne karsboom op met mooie keerskes....”
En nao 'n effen: "Is dit noo oewe slee?  Maor hier is gin rendier veur, hoo kump dat? He'j den neet meer, is ow den zeek ewordene?
En waor bunt de kadootjes? He-j dee wal met-ebrach... Waor gao we noo hen?"

Zovölle begrip Henk wàl, dat vraogen hier neet völle kan baten! Dit is een kind, al zuut e d'r oet as ne jongen keerl. Eigenlijk veur at e good ovverlech hef, hoo of e hiermet an mot, heurt e zikzelf zeggen:
"Nae, den karstman is zó drok, den kon alles neet meer allenig af. Hee is ok al zo old... Daorumme help ik em disse dage mét d'n auto. En ik hebbe ok neet zonne groten boom as den karstman zélf."
Meer oetlech is d'r bliekbaor neet neudig want den jonge krup waer trugge in zien heuksken en ziene ogen glanzet in ’t lech van de lämpkes van 't beumken.
Maor metene kump e ok alwaer op 't ende: "Kom i-j nóó bi-j úns?"

En zonder dat e 't antwaord af-wöcht: "Zee, dat wìst ik wal, ik hebbe 't nog ezég! En ik konne 't ok drék zeen an dee mooie lämpkes.
Met zonne auto geet 't ok völle gäwwer as met dee slee.... Kom, lao-we dan maor gàuw gaon. Ze wacht't allemaole al en wi-j heb héél völle snoep en andere lekkere dinge. En ne hélen groten karsboom met héél völle lämpkes.... maor neet zukke mooie kleurn as dissen.
Ik wiste wal waor den karstman was.
Wat zölt ze opkieken at ik em tóch nog e-vonnene hebbe...."
At Henk nog naodech ovver wat em noo te done steet, maant den jonge al: "Kom, gauw, dan gao we noo naor Dennenhof... Dat is neet wiet meer..! Ik zal 't wal wiezen..."
Henk stuurt den wagen de weg op en ovverleg dat e neet weet wát of wáór den "Dennenhof" eigenlijk is. Maor bi-j 't eerste hoes kort an de weg, könt ze em dat precies oetleggen. At e nao ‘n effen veurn, an de kante van de weg 't bord zuut staon, is 't ok neet lastig meer te vin'ne. t Wis zik vanzelf heb ze em ezeg en dat kloppet wal.

Van wieten al zuut e de grote verlechte raams en at e 't veurplein van 't grote gebouw opdree-jt, komp daor al metene de leu naor boeten. "Wim is d'r waer, daor is Wim", heurt e ropen.
De leidinge van 't hoes hef zik dudelijk al zorgen e-maket en verwochten eigenlijk ne politie-auto. Hier hadden ze neet op eraeket. Maor Wim is t'r waer, gezond en wal en dat is op 't ogenblik veur aer 't belangriekste!

D'n groten vrachtauto trök völle bekieks, maor Henk krig gin tied umme wat oet te leggene. Wim trök em oet alle mach met naor binnen. En onderwiel röp e teggen iederene dee 't maor heurn wil:
"Zee wal, ik hébbe den karstman wal evonnene. Hee wis de weg neet meer, daorumme duurden 't zo lange. Maor ikke wiste 't wàl! Ik hebbe em de weg ewezzene. Hier is e noo, hier is e écht:  Den karstman, den Kàààrstman...!"

As ne dollen jongen hond trök e Henk met zik met naor binnen naor ne grote zale. En zonder hapern, leg e an iederene oet waorumme at dissen karstman d'r neet zo oetzuut as meestal in de etalages. Dit is den knéch van den karstman, weet noo iederene!

Inmiddels hef den directeur van Dennenhof met völle mui-jte an Henk können vraogen hoo en waor at hee Wim e-vonnene en met-enommene hef.
An bedanken kump e kwelleke too, want Wim is neet van plan umme den karstman te laoten gaon... Noo den d'r een-maol is, mot e natúúrlijk blieven. En dat zég e ok. En daor heb den directeur en ok de andere verzorgers niks op-'n-teggen.
'n Köpken koffie met ne lekkern koke kan d'r altied af. Ze bunt völ te bli-j dat d'n jonge d'r waer is en dat alles zo good is af-elopene. Ze heb zó in schrik e-zaetene!
In de grote zale, op den stool midden veur den karsboom wordt Henk too-ezat en vaste naost em zit Wim. Hee löt zik den karsman noo neet meer afnemmen. De andern staot en zittet d'r in ne krink ummehen.
't Is duudelijk genog, hee en den karstman bunt 't middelpunt. Wat em betröf, kan 't Karsfees noo wal beginnen!!

En dat deut 't ok. Den directeur hef nog ezeg dat den chauffeur neet hóóf te blievene. Dat e zik wal veurstellen kan, at e nao dit op-enthold en den ummeweg, dee’t e hef motten maken, maor lever zo gauw möggelijk op hoes an wil...Maor Henk hef wat e-mompeld dat e "eigenlijk ginne slimmen haos hef. Dat e niks bezunders veur hef en dat d'r nummes op em wöcht...."
En ok ummedat Wim - bange at den karstman toch nog weg zal gaon - ziene hand nóg stevviger vaste-höldt, blif e zitten....

Noo geet ene van de verzorgsters an de piano zitten en dan wordt d'r e-zongene. Neet àl te zuuver, maor met des te meer ovvergave zink ze alle karsverskes dee’t hee vroger as kind ók eleerd hef. Ovver den "Denneboom, met ziene takken wónderschoon" en van de herdertjes en natúúrlijk "Stille nacht". En Wim naost em zunk zo hard at e kan met. En onderwiel hölt e eengaal, as zien persoonlijke bezit, de hand van Henk, zien eigen karstman stevvig vaste.
Naodat den directeur een mooi verhaal verteld hef, wordt d'r ne pauze ehollene en krieget ze allemaole warmen cacao en koekjes.
Nao de pauze geet 't wieter. Noo heb de kindere zélf een andeel in 't programma.
Een paar mögget een versken zingen, andern heb een mooi karststuksken in-estudeerd en waer een paar andern spölt met mekare verskes op ne blokfluite. Helemaol an 't ende bedanket den directeur iederene en dan vrög e nog heel effen andach veur 't leste punt van 't programma.
 
Twee jonges zölt 't leste gebed doon.
Hee vrög dee beiden umme noo  naor veurn hen te kommene. De beide jonges staot op en gaot veur den karsboom staon. Zenuwachtig frommelt ze een papeerken oet taske, waor 't gebed veur aer is op-eschrevvene.
Zee zölt 't veurlaezen, ums de beurten ne reggel. 't Is een gebed in de vorm van een gedicht, dat ze wal aardig good oet de kop kent, maor veur alle zekerheid mögget ze 't papeer d'r bi-j hollen.
Iederene voolt ziene hande. Ok Wim, den noo énlijke pas de hand van Henk loslöt.
't Gedicht is bliekbaor bekend, want Wim naost em, zeg 't ók hardop met. Baeten hef Henk in jaorn neet meer e-daone, maor noo voolt e met mui-jte ók ziene grovve vingere in-mekare.
Hee deut de ogen néét too, maor dat is néét ummedat e dat neet meer gewönd is!
Hee kik naor den helder verlechten karsboom en zuut de schemmen van de jonges daornaost op de grond.  At de täkkere zik luk reurt, bewaeget aere schemmen spöls ovver de grond veur em.
’t Gebed wordt af-eslottene met 't OnzeVader, dat in koor hard-op met-ebaetene wordt in de zale.
Nét veur at 't leste "AMEN" kump, sprunk Wim naost em op en geet naost de beide andern staon bi-j den boom. En dan klunk ziene stemme hard deur de zale at e zeg: "En dank oew wal, leven Heer, a-j den Karstman heb e-stuurd... mét dee mooie lämpkes! AMEN!"

Effen is d'r wat van verbazinge in de zale, maor neet bi-j Henk den chauffeur. Hee steet op en strit metene d'n gank deur naor boeten hen, naor den auto.
In de cabine nump e 't kleine versierde kunstbeumken, met de gekleurde lämpkes, mek 't los van 't stopcontact en geet d'r waer met naor binnen. In den gank kump Wim em al temeute.
En net of e neet anders verwochtene hef, pakket e met beide hande 't beumken an en dräg 't as de kostbaorste gave veur zik oet, met naor binnen.
Dat kan narges ànders een good plase kriegen as op zien eigen kamer en daor geet e d’r ok rechtstreeks met hen. Halverwaege dree-jt e zik effen umme en röp oet de wiedte nog gauw:
"Dag knech van den karstman, tot volgend jaor!" Dan is e den hook umme en weg.

En Henk…hee geet waerumme naor den auto en rit d'n duustern aovend in. ’t Beumken met de lämpkes is weg, maor noo is d'r een ànder lech dat met em metgeet. Een lech dat helderder lieket maor dat ginne scharpe, zworte schemmen meer mek. Misschien hef dit lech dan tóch wal wat te makene met 't échte Karstlech....?

De foto's kö'j bekieken in 't fotoalbum