29 december 2014, Midwinteravond

"Liefde kent geen grenzen" - "Liebe kennt keine Grenzen"

Ieder jaor bun’k weer bli’j um zovölle leu te zeen op unzen Midwinteraovund. Zoas altied bie Erve Kots in Levelde. Ne mooien mix van Duutsers en Nederlanders belaeft daor dan met mekare in ne bezunder fijne sfeer, da’j op zonne aovend neet völle neudig heb. Wat d’r wal veur neudig is, bunt leu dee veur ’t publiek met tekst en muziek invulling wilt gevven an ’t thema da’w heb oet-ezoch.
Disse kere was dat “Leefde kent gin grenzen”. Daor kö’j netuurlijk wal met oet de veute! De spraekers en troubadour Gery Groot Zwaaftink hebt d’r ne prachtigen aovend van emaakt. De leefde droop d’r van af.
Onderweg naor Levelde oefen ik in gedachten nog effen mien openingswoord en wieters kan ik vertrouwen op de ondersteuning van de andere bestuursleden. Dan draej ik mien auteuken van de Lievelderweg de Eimersweg op en dan steet e daor weer: dee mooie grote staerne bovven de gebouwen van Erve Kots. En dan bun‘k drek in de stemming. Dan liekt zich de boetenwald te sloeten, dan wet ik dat binnen ’t heerdveur brendt, dat d’r koffie is in zonne echte komme en dat d’r weer knieperkes bunt. Zo simpel kan dat midwintergeveul wezzen.

De verhaaln dee vertelt bunt, maken indruk. ’t Ging völle ovver vrogger en ovver leefde in oorlogstied. Laevensverhaaln wazzen ’t met zette.
Zelf ha’k een klein beuksken bie mie, da’k al ‘s van Günther Inhester had ekreggene: alphabetbuch van Frantz Wittkamp. Enkele van de kleine gedichtjes daoroet he’k veur elaezene.
An ’t ende van dissen mooien Midwinteraovund sloot ik af met dit gedichtjen:
Alphabletbook
Augenblicke festzuhalten,
das ist Kunst, man muss sie fassen
und mit beiden Händen falten,
bis sie in die Tasche passen.

‘k Heb disse mooie ogenblikken dankbaor met naor hoes enommene en ik wet haoste zeker dat völle andern dat ok edaone hebt.

Allemaole bedankt en tut volgend jaor!
Betty Wassink, veurzitter
Stichting Culturele Grenscontacten
Achterhoek-Westmünsterland


Hier de bijdrage van Gery Groot Zwaaftink. Hier den Beitrag von Gery Groot Zwaaftink.

Mijn optreden afgelopen maandag 29 december voor de dialectkring in Erve Kots in Lievelde.

Ik had eerlijk gezegd geen idee wat ik kon verwachten. Toen ik binnenkwam zag ik zo n 120 stoelen klaar staan. Men verwachtte dus veel volk.
Die kwamen ook. Tegen 19.00 uur stroomde de zaal vol. Er waren ook veel Duitse gasten werd mij gezegd. Mij taak was om het muzikale gedeelte voor mijn rekening te nemen. Met het thema liefde heb ik niet zoveel moeite. Ik heb genoeg dialect liedjes die daar binnen passen.
Het leek mij een mooie binnenkomer om met de liefde voor de streek te starten. Ik ben geboren in Overijssel maar ik ben gek op de Achterhoek en dat zit in het liedje 'Het land waarin ik woon , In dat land heb ik veel vrienden wonen en zonder vrienden kan men niet. Het liedje   Vriendschap' leek me ook op zijn plaats. Tja je bent een minstreel of niet. Dus het liefdeslied 'Het station  leek me een goede keuze. Dit is een mooi liedje met wisselend tempo wat de relatie met mijn vrouw ook prima weergeeft. Dan had ik nog voor het eerste blok het lied  Herfst  over een boer die met zijn paard op weg is naar huis en ondertussen met het dier praat. Omdat een preker was uitgevallen hadden Dianne en Betty mij gevraagd om een kort verhaal te vertellen. Dat is Dinie met de geverfde heure geworden en het publiek vond het dacht ik wel mooi. Dit is een mooi liefdesverhaal geschreven door Herman van Velsen en bewerkt door mijn vrouw In het tweede blok ben ik begonnen met een lied over de liefde voor mijn zoon. Toen ik dit liedje schreef was hij nog veel kleiner. In 'Ik haol de wacht  zing ik, dat ik mijn best zal doen om hem te beschermen zolang ik kan tegen de gevaren van de buitenwereld. Daarna heb ik een liefdesverhaal bezongen en vertelt over een klein vrouwtje lelijk en dik en met een hazelip. Over een  Buitenbeentje  dus wat ook de titel is van het lied. Ik was, en ben nog steeds, een buitenbeentje en dat zal denk ik ook wel blijven. Ik ben gek op bijzondere figuren. Zij kleuren de samenleving. Zij zijn het zout in de pap. Zonder zout kun je wel pap eten, Het vult ook wel de buik, maar het smaakt minder lekker.  
De afsluiting van de avond heb ik gedaan met een gedicht 'Het laatste blaadje in de herfst  Dit gedicht staat ergens op deze website u kunt hem dus nog nalezen en tot slot het lied Tweeduuster.

Ik vond het een bijzonder leuke avond en heb daar erg leuke mensen ontmoet.
Vanaf deze plek wens ik ieder die dit leest een gelukkig 2015 Hartelijke groet Gery Groot Zwaaftink

Klik hier veur gegevens aover Gery


Hier de bijdrage van Mevrouw Elling. Hier den Beitrag von Frau Elling.

Liebe kennt keine Grenzen
Niederländisch-deutsche Grenzgänge

Liebe über Grenzen hinweg muss sich nicht immer nur auf die Liebe zwischen Mann und Frau beziehen. Es gibt auch die Liebe zu einem Land, zu einem Beruf usw. Verschiedene Aspekte der Grenzgänge sollen hier betrachtet werden.
Der Sägemüller und Kornmüller Johannes Gerhardus Lutjenhuis war Sohn eines Müllers wie schon sein Vater. Er  wurde 1862 in Groenlo geboren und kam um 1880 als Geselle nach Ammeloe, wo er bei Huning, der eine Wind- und eine Wassermühle betrieb, arbeitete.
Dort lernte er Angela Maria Küpers kennen, die beim städtischen Müller in Stellung war. Er heiratete sie 1887 in Ellewick, wo er in der Siehoffschen Mühle inzwischen seine zweite Stelle in Vreden gefunden hatte.
1899 stand eine Mühle in der Stadt Vreden zum Verkauf, weil der Müller mehr dem Trinken als der Arbeit zugesprochen und die Mühle ruiniert hatte. Gerhard Lütjenhuis kaufte diese Mühle und gründete eine Sägemühle.
Schon bald darauf beantragte er die preußische Staatsangehörigkeit, die ihm am 19. Januar 1900 von der Regierung in Münster gewährt wurde.
Schon der 1898 geborene Heinrich Joseph Lütjenhuis – so kann man in der Familie erfahren – hatte kaum noch Kontakt zur seinen niederländischen Verwandten in Groenlo, nur einmal sei während des Zweiten Weltkriegs ein Vetter zu Besuch gekommen. Das war allgemein so im Westmünsterland und auch nicht verwunderlich, wenn man bedenkt, dass es weder Fahrräder noch Autos gab, und die Bahn kam auch erst viel später.
Nicht nur der Müller Lütjenhuis kam seinerzeit nach Vreden, auch die beiden Familien Bok, die wegen der Töpferei im väterlichen Haus Bok-Pott-genannt wurden, kamen 1922 von Buurse nach Vreden. Sie kauften vom Freiherrn von Twickel eine Parzelle vom  günstigen Heidegrund in Crosewick. Sie sagen von sich: „Wi  bünt Hollänners – ook vandaage noch.“ Einer von ihnen fand eine Frau aus Lünten, der andere hatte eine Niederländerin zur Frau. Aus dieser Familie stammt auch unsere Schwiegertochter, die ebenfalls Niederländerin geblieben ist.
Auch die „olle Pannenbakkerie“ Overkamp in Ellewick hat ihren Ursprung in den Niederlanden, nämlich in Meddo bei Winterwijk. Overkamp hatte eine niederländische Frau aus Groenlo, die er 1864 in Vreden heiratete. Hier war es wohl eher die „grenzenlose“ Liebe zu den Lehmkölken, die ihn über die Grenze lockte.
Die Arbeit von Niederländern in Deutschland und umgekehrt war und ist ganz normal, die Grenze spielte dabei praktisch keine Rolle: man sprach dieselbe Sprache und im niederländischen Achterhoek gab es neben den Reformierten auch viele Katholiken, man kaufte mit dem eigenen Geld auf den Märkten im Nachbarland ein und hatte in vielem dieselben Bräuche, auch wenn es in den Niederlanden im Umgang miteinander oder beim Feiern viel spontaner und weniger formell zugeht. Es war vor dem Zweiten Weltkrieg auch ganz normal, im jeweiligen Nachbarland Grund und Boden zu besitzen- bis nach 1945 das Traktatland enteignet wurde.
Der Krieg entfremdete zwar vorübergehend die Menschen beiderseits der Grenze, doch bald danach entstanden schnell wieder die alten Kontakte, z.B. in der Arbeitswelt; man denke nur an die zahlreichen Frauen aus dem deutschen Grenzgebiet, die seit Ende der 40-er  Jahre wie schon nach dem Ersten Weltkrieg bei Firmen wie Tricot in Winterswijk oder in Eibergen und Neede arbeiteten.
Und bei der Arbeit lernt man einander näher kennen und manchmal auch lieben und so gelten die vorher beschriebenen Verhältnisse auch für das Heiraten.
Das eheliche Güterrecht, das in den Niederlanden die totale Gütergemeinschaft und in Deutschland die Zugewinngemeinschaft vorsieht, war dabei kaum ein Hindernis.
Anders war das allerdings bei der Frage der Rechtmäßigkeit einer Ehe. Das musste der Niederländer Wulf erfahren, der seine deutsche Frau, eine geborene Rensing 1853 in der  Kirche in Zwillbrock geheiratet hatte. Die Pflicht zur standesamtlichen Heirat bestand damals noch nicht. Denn das Standesamt gibt es in Deutschland erst seit 1874. Das Paar wohnte in Rekken in den Niederlanden. Als 1857  der Sohn Johann Heinrich geboren und in Eibergen getauft wurde, wurde er als unehelich geboren beurkundet und bekam den Namen der Mutter Rensing. Denn in den Niederlanden war damals eine Ehe nur gültig, wenn sie vor der Staatlichen Reformierten Kirche geschlossen worden war.  Die Familie Wulf zog 1860 nach Zwillbrock, sie bekamen noch zwei weitere Kinder, die den Namen Wulf erhielten. Aber wie gesagt: Liebe kennt keine Grenzen.
Wenn man im Grenzgebiet herumfragt, hat wohl fast jede deutsche Familie irgendwelche verwandtschaftlichen Beziehungen zum niederländischen Nachbarn. Und in vielen Familien herrschte aber auch dieselbe Situation, dass es einen besonders intensiven Kontakt zu den Verwandten nicht gab, obwohl die  Grenze praktisch ignoriert wurde und nur der Zoll deutlich machte, dass hier eine Staatsgrenze war.
Gerhard Lütjenhuis erzählt: „Unser Kontakt zu den Niederländern bestand hauptsächlich darin, dass einer der niederländischen Spitters, d.h. Schanzer, bei uns gewohnt hat“. Die Schanzer sollten während des Zweiten Weltkrieges Holz sägen für den Westfalenwall, diese mehr propagandistisch gemeinte Verteidigungslinie, die von Ahaus nach Wesel führen sollte, um die erwarteten alliierten Kampfverbände aufzuhalten. Mit diesem Schanzer hatten sie auch nach dem Kriege noch jahrelang Kontakt.
In Vreden gab es im Jahre 2007 unter den 23.803 Einwohnern, 5% Ausländer, die Hälfte davon waren Niederländer.
Man kann sich freuen, dass zahlreiche Vereine, Arbeitsgemeinschaften, Holland-Ausschüsse etc. heute die Beziehungen der beiden Länder untereinander pflegen. Auch manche Bucherscheinung – so wie das Buch über die Auswirkungen des Ersten Weltkriegs im westfälisch-niederländischen Grenzraum, das gerade erschienen ist.

Quellen:
Wilhelm Elling, Handwerker und Tagelöhner. BHV 73 Vreden 2007, S. 141-148.
Gertrud und Wilhelm Elling, Vreden. Landschaft, Stadt, Menschen. Bildband des Heimatvereins Vreden. Vreden 1994.
Auskünfte und Unterlagen der Familie Lütjenhuis, Vreden.
Wilhelm Elling, Sandplatt. BHV 3. Vreden 1974, S. 124-131.
Internet, Wikipedia
Statistik der Stadt Vreden
Auskünfte von den Genealogen Bernhard Robers, Vreden

(von Gertrud Elling, Vreden)


3 keer liefde in oorlogstied

Op de midwinter-aovend van afgelopen 29 december he’k 3 verhalen  veur ’t voelicht e’bracht uut de tentoonstelling ‘Liefde in Oorlogstijd’ die  tut volgende waeke nog in ’t Onderduuk Museum te zien is.
Het thema was ‘Liefde kent gin grenzen’.

Ik zal hier één verhaal vertell’n. Een waargebeurd verhaal oaver een liefde met völ grenzen en ok waer zonder grenzen.  
’t Geet um een jongen en meisje’n uut Raotum en ’t Woold, die in de oorlog flink verkering kriegt. De jongen is een Rijksduutser, ok al is e’ in Nederland geboren en getogen. Hie mot dus in duutse militaire dienst, maor wil ganiet.  Hie holt zich verborgen maor wördt ane’geven door iemand uut de buurte.
Hier wördt deur de Duutsers op’epakt en naor Duutsland e’bracht en geet daor in dienst.
Nao ’n hörte mag met verlof naor Boekelt, naor de Spork, waor t ‘e familie hef.
’t Is ‘m verbaoden um naor Nederland te gaon.
Natuurlijk geet ‘e stiekem naor zien verkering an dizze kante van de grenze.
Tegen de tied at ‘e terugge mot naor zien onderdeel, meldt ‘e zich in Boekelt op ‘t station, stapt de trein in …maor stapt an de andere kante met andere uutstappende soldaoten meteen weer uut. Hie geet stiekem de grense aover en duukt dan onder in de Heurne bi’j Dinxper.
At de oorlog op 30 Meert 1945 veurbi’j is, geet ‘e meteen terugge naor ’t Woold en alles lik dik veur mekare.  
Maor de volgenden dag wödt de familie al op e’haald en met völ kabaal naor Wenters e’bracht , allene umdat ze Rijksduutsers bunt.  Gelukkig mökt ze nao één of twee dage al weer naor huus, umdat allerlei mensen uut de buurte zegt dat ze niks met de nazis of zo van doeen hadd’n.
Alles lik ten goede gekeerd. De jongeluu verlooft zich en bereidt  hun trouwen veur.  Maor de narigheid is manges nog niet veurbi’j.
In 1946 wödt de familie weer op’ehaald , maor now um uut’ezet te worden naor Duutsland.  Zie zit een paar maond in een kamp  bi’j Nijmegen en wordt dan aovere’dragen an Duutsland. De boerderi’je in Raotum, met alles d’r op en d’ran mosten zo zo maor achter laoten. Het bedrief wördt verbeurd verklaord.
Helemaol zonder niks meldt de familie zich bi’j familie in de Spork, bi’j Boekelt. De jongen geet al gauw an ’t wark als knecht  bi’j een boer in de buurte.  Vake geet e stiekem de grenze aover um zien verloofde te zien..  want ’t is allemaol heel moeilijk vol te holl’n.
De rechtzaak um rechtherstel en recht op terugkear naor Nederland en de boerderi’je hölt ‘r ok enorm veur.
En dan heurt ze end 1947 dat een stuksken van Süderwick bi’j Nederland zal kommen. Metene gaot ze an ’t wark en wet een huus te huurn op de Heelweg, pal an de grenze.
En inderdaod… In 1949 wödt ’t stuksken Süderwick aan Nederland toee’voegd en woont ze dus weer in Nederland.  Dan geet alles snel.  
Zie bezet een deel van de boerderi’je , waor nog andern woont. En nao een  hörtjen kriegt ze ok officieel ’t bedrief weer terug en wordt ze gerehabiliteerd.
De jongen en ’t meisjes trouwt alsnog en bunt gelukkig met mekare.
Maor deze geschiedenis hef ’n onuutwisbaore invloed op hun naoe’laoten, zelfs ok op de kinder. Now nog.
Ik mog ’t optekenen uut de mond van één van de dochters.

Gerhard te Voortwis, Onderduikmuseum Markt 12, Aalten. 

De foto's kö'j bekieken in 't fotoalbum